2013: ένα ακόμη έτος ματαιωμένης τιμωρίας;

Όταν ρωτήθηκε για τις αυτοκτονίες ούτε καν απάντησε. Με πέτρινο πρόσωπο μπήκε στο πολυτελές αυτοκίνητο και συνέχισε τον δρόμο του. Ας τεθούν λοιπόν τα γνωστά ερωτήματα με τον ίδιο ψυχρό τρόπο που ο πρωθυπουργός αντιμετώπισε τη μνήμη και το ανθρώπινο περιβάλλον των θυμάτων του οικονομικού πολέμου: Έχουν το δικαίωμα οι πολιτικοί να δημιουργούν ασφυκτικό αδιέξοδο στους αδύναμους της κοινωνίας; Έχουν το δικαίωμα να συγκαλύπτουν τα οικονομικά σκάνδαλα και να περιφρουρούν την ατιμωρησία συναδέλφων τους που έχουν καταχραστεί δημόσιο χρήμα; Έχουν το δικαίωμα να αμείβονται και να φορολογούνται προνομιακά οι ίδιοι και να αφήνουν έκθετη την κοινωνία σε οριζόντιες περικοπές και φορολογία ακόμη και πενιχρών εισοδημάτων από το πρώτο μέχρι το τελευταίο ευρώ; Έχουν το δικαίωμα να προστατεύουν τα διορισμένα τους παιδιά στη Βουλή και τα διορισμένα τους στελέχη σε δημόσιους οργανισμούς σε βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας;

Προφανώς θεωρούν ότι το έχουν. Αλλά με αυτή την ελιτίστικη νοοτροπία, δύσκολα θα μπορούσε να επιστραφεί στους πολίτες το 2013, σε αντιστάθμισμα των θυσιών που ήδη έχουν υποβληθεί, ένα μικρό μέρος για το τουλάχιστον 30% του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Από την άλλη, νέες δουλειές χωρίς αποκρατικοποιήσεις και νέα μεγάλα έργα δεν πρόκειται να προκύψουν. Το κομματικό κράτος και το φορολογικό σύστημα θα εξαντλήσουν τη δυναμική τους ώστε η απουσία σημαντικών επενδύσεων στη χώρα να συνεχιστεί και η ανεργία να ξεπεράσει σύντομα το 30%. Ούτε η ακρίβεια μπορεί να καταπολεμηθεί όταν το πολιτικό σύστημα στηρίζεται σε εκείνους που διαμορφώνουν τις τιμές. Όλα τα καταρρέοντα έσοδα θα προέρχονται πάλι – και σε πολλές δόσεις – από τους αναξιοπαθούντες και θα κατευθύνονται αντιπαραγωγικά είτε στους δανειστές, είτε στους  γνωστούς «ημέτερους» του τριγώνου εξουσίας (πολιτικό σύστημα, ΜΜΕ, κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα).

Απέναντι στο πελατειακό κράτος και τη διαπλοκή, το δίπολο αριστερά-δεξιά είναι κενό γράμμα και δεν μπορεί ούτε να ερμηνεύσει τις πραγματικές αντιθέσεις στην κοινωνία, ούτε να δημιουργήσει κίνημα ανατροπής κατά της διαφθοράς του Δημοσίου – κορυφαία στην Ευρώπη – που σταδιακά μεταμορφώνει την κεντρική διοίκηση σε μια νέου τύπου νομενκλατούρα χώρας του πρώην Ανατολικού μπλοκ – με τις ευλογίες της τρόικα παρά τις εκσυγχρονιστικές κραυγές περί του αντιθέτου. Και στο πλαίσιο της πρακτικής των νομοθετικών πράξεων και των αυτόματων αναπροσαρμογών πολιτικής χωρίς την ανάγκη κοινοβουλευτικών εγκρίσεων, ούτε το δίπολο ναζισμός-δημοκρατία μπορεί να δώσει ώθηση σε ένα κίνημα ανατροπής του πολιτικού τέλματος, που έχει καθηλώσει τον βηματισμό της χώρας προς τα εμπρός.

Με αυτές τις προδιαγραφές, το 2013 κινδυνεύει να προστεθεί στην μακρά χρονική αλυσίδα της ματαιωμένης τιμωρίας για τα πολλά πολιτικά και οικονομικά εγκλήματα, που έχουν συντελεστεί στις κορυφές του γνωστού τριγώνου της εξουσίας. Και εδώ η τιμωρία δεν έχει το νόημα της εκδίκησης, αλλά της προϋπόθεσης για να ξεκινήσει η διαδικασία ανόρθωσης της χώρας. Με νέα πρόσωπα και νέες νοοτροπίες, ριζοσπαστικές για τα σημερινά δεδομένα. Σε αυτήν την κατεύθυνση, η μόνη θετική διαδικασία, έστω σε επίπεδο εξαγγελίας, είναι η διαδικασία συνολικής αξιολόγησης στο δημόσιο. Ωστόσο, το πιο πιθανό είναι να την ακυρώσουν στην πράξη η έλλειψη πολιτικής βούλησης και αντικειμενικής κρίσης.

Αντί επιλόγου

Στο «Έγκλημα και Τιμωρία» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, σύμφωνα με την ετυμηγορία, ο Ρασκόλνικωφ εγκλημάτισε χωρίς καμιά προσδοκία κέρδους και λόγω προσωρινής συγχύσεως φρενών. Αντίθετα οι σημερινοί οικονομικοί εγκληματίες προσδοκούν το κέρδος και εκτελούν ψυχρά. Και παρότι όμοια με τον Ρασκόλνικωφ δεν μοιάζουν καθόλου με συνηθισμένους δολοφόνους, κακούργους και ληστές, αλλά παρουσιάζονται σαν κάτι το ολότελα διαφορετικό, ωστόσο σε αντίθεση με εκείνον, αυτοί υπερασπίζονται τον εαυτό τους. Αλλά πέρα από την ετυμηγορία, ο Ρασκόλνικωφ δεν ένιωθε την ανάγκη να μετανοήσει, και πίστευε ότι από αδυναμία και δειλία δεν αυτοκτόνησε και τελικά παραδόθηκε. Τον βασάνιζε ότι δεν μπόρεσε να συνεχίσει τον δρόμο του όπως άλλοι μεγάλοι άντρες, που έδειξαν την τόλμη να αρπάξουν την εξουσία και να συνεχίσουν τον δρόμο τους, παρά τα εγκλήματα που αναγκάζονταν να διαπράξουν για να σωθεί ή να προοδεύσει η ανθρωπότητα – και για αυτό ακριβώς ήταν  αθώοι και δικαιώνονταν.

Υπάρχει λοιπόν μια ψυχολογική αλήθεια που αναδύθηκε στην ψυχή του Ρασκόλνικωφ και συνεχίζει να αντηχεί στον τρόπο σκέψης τόσο των σημερινών ανθρώπων της εξουσίας, όσο και των απλών πολιτών, φυσικά στον καθένα από την πλευρά του, αλλά με κοινό τόπο ότι και οι δύο κατηγορίες βρίσκονται απέναντι σε μια διπλή πρόκληση: (1) να διαχειριστούν μια ανθρωπιστική κρίση με εξαθλίωση και θανάτους, που όμως είναι προϊόν εγκληματικής οικονομικής δραστηριότητας και (2) να υπερβούν τα όρια και τις δυνατότητες του εαυτού τους, αλλά με το ενδεχόμενο να ξεπερνούν και τους όποιους ατομικούς ή κοινωνικούς φραγμούς.

Ο Ντοστογιέφσκι γράφει ότι οι σκέψεις που βασάνιζαν τον Ρασκόλνικωφ ήταν τα προαισθήματα ότι «κάποιο μεγάλο λάθος υπήρχε μέσα του και μέσα στις ιδέες του. Δεν καταλάβαινε πως το προαίσθημα αυτό μπορούσε να είναι ο προάγγελος μιας μελλοντικής μεταστροφής στη ζωή του, μιας μελλοντικής αναστάσεως κι ενός καινούργιου τρόπου θεωρήσεως της ζωής». Ναι, θα μπορούσε αυτό να συμβαίνει αλλά στο «Έγκλημα και Τιμωρία» δεν μάθαμε αν τελικά αυτό συνέβη. Ίσως γιατί για τον Ντοστογιέφσκι είχε μεγαλύτερη σημασία η υπαρξιακή αγωνία του ήρωά του: «Μια αδιάκοπη κι άσκοπη αγωνία στο παρόν, και μια αδιάκοπη θυσία στο μέλλον, μια θυσία που δε θα’ φερνε τίποτα- αυτά είχε να περιμένει σ’ αυτόν τον κόσμο. Γιατί να ζήσει, τι να επιδιώξει; Τι σχέδια να κάνει; Να ζήσει για να υπάρχει; Το να υπάρχει μονάχα, πάντα του ήταν λίγο. Πάντοτε ήθελε κάτι περισσότερο. Ίσως μάλιστα να’ χε δει τον εαυτό του σαν άνθρωπο που του επιτρέπονταν περισσότερα απ’ όσα στους άλλους εξαιτίας ακριβώς των δυνατών και ασυγκράτητων επιθυμιών του.».

Δ. Τρικεριώτης (Follow on Twitter)